هیچ پدر و مادری خود به خود نمی‌تواند پدر و مادر موفق و توانایی بشود و فرزندش را آن طور که هست بشناسد و او را درک کند، مگر این که دانایی‌های ضروری را کسب کند چرا که توانایی در دانایی است والدین باید با فرزندان خود دوست و رفیق باشند و با اصول برقراری رابطه انسانی به عنوان مهمترین قدم در فرایند تعلیم نوجوانان آشنا باشند. برخی از مهمترین این اصول
1) لازمه کار با کودک داشتن صبر و حوصله فراوان و از کوره در نرفتن است. به صحبتهای کودک با دقت گوش کنید و واکنشهای مناسب نشان دهید. به او آزادی کامل بدهید تا از هرکجا که دلش میخواهد صحبت کند. تا بتوانید با او ارتباط عاطفی و کلامی برقرار کنیدو تلاش کنید با فرهنگ لغات کودک آشنا شوید. کودکان سنین پایین را به خودتان بچسبانید یا بغل کنید تا گرمای بدن شما را حس کنند.
2) لازمه کار با کودک داشتن صداقت و صمیمیت است. «خودت باش» و نیز هماهنگی بین آنچه واقعاْ هستید (اصل صداقت) به پرسشهای کودکان در صورتی که پاسخ آنها را میدانید، با صداقت و سادگی و کوتاه جواب دهید و در صورتی که نمیدانید با شهامت بگویید:«نمیدانم» و بکوشید پاسخ درست را جویا شوید.به سوالات خصوصی کودکان درباره خودتان و امور گوناگون به طور ساده، کوتاه و صادقانه جواب دهید. یکی از اصول تربیتی کودک، شناساندن « واقعیت » به کودک است، نه کتمان و پنهان کردن آن.
3) لازمه کار با کودک، داشتن ثبات عاطفی است و حالی به حالی نبودن!!(اصل ثبات عاطفی)
4) لازمه کار با کودک، شناخت و درک کودک است، همان طور که هست( اصل پذیرش). با هر کودکی مطابق «روحیه او باید رفتار کرد»، پس سعی کنید «روحیه» کودک را بشناسید.
5) کودک را با کودک دیگری مقایسه نکنید، بلکه با خودش مقایسه کنید و بدانید که به طور مطلق هیچ کودکی شبیه کودک دیگر نیست(توجه کردن به اصل فردیت و یا تفاوت ها و شباهتهای فردی).
6) در کار با کودک، نظریات خود را تحمیل نکنید . اجازه دهید حالا که او میخواهد بازی کند یا کتابی برای خواندن انتخاب کند ، خودش اسباب بازی و کتابش را انتخاب کند(اصل خود تصمیم گیری)
7) با ایجاد فضای اطمینان بخش و اعتمادآفرین، رازدار و محرم اسرار کودک باشید.(اصل رازداری)
8) در کار کردن با کودکان، مساوات و عدالت را رعایت کنید.چنانچه کودکی زیبا آفریده شده است و یا از امتیاز دیگری برخوردار است ، اجازه ندهید این گونه امور احساساتتان را تحت تاثیر قرار دهد و تبعیض قائل شوید و به او توجه بیش از حد معمول ، ابراز دارید (اصل مهار احساسات)
9) هیچگاه به کودک نگویید : « حالا تو دیگر بچه نیستی !! » چون که او « بزرگ هم نیست!!» و بدین ترتیب با گفتن این جمله در او ایجاد اضطراب می کنید.اگر کودکی کار نادرستی انجام داد، دلیل نادرستی آن کار را برایش توضیح دهید، نه اینکه بگویید: « دوستت ندارم »، زیرا با گفتن این جمله در او ایجاد ناامنی و اضطراب می کنید.
10) در کار با کودکان، بهتر است اسامی کوچک آنها را به حافظه تان بسپارید و آن ها را با اسم کوچک، صدا کنید ( در مهدهای کودک).
11) نسب به نیازها، خواستها، علاقه مندیها و مسایل و مشکلات کودک حساس باشید و اقدام مناسب به عمل آورید. برای مثال، راستی کتابی را که دنبالش بودی، پیدا کردی؟ راستی عروسکت را پیدا کردی؟
12)انتخاب و اجرای هرگونه روش تربیتی باید منطبق با نیازها و خواست های کودک و همچنین هماهنگ با ساختار شناختی و عاطفی او باشد.
13) الگو برداری، تقلید و « همانند سازی » یکی از مهمترین روشهای یادگیری کودک است.پس سعی کنید بهترین « سرمشق » و «الگو » برای کودکتان باشید، برای مثال اگر میخواهید « خواهش کردن »، « تشکر کردن » و « معذرت خواستن » را یاد بدهید، خودتان باید در عمل نشان دهید و پیشقدم شوید.
14) بهترین روش ایجاد، تقویت و تکرار رفتار مطلوب و مورد نظر، تشویق و مورد توجه قرار دادن آن رفتار است.
15) از تنبیه بدنی، سرزنش و خجالت دادن کودک جداٌ و قویاٌ خودداری کنید.) در کار با کودک از تعصب و پیش داوری بپرهیزید و از « برچسب زدن » به کودکان خودداری کنید.
16)از لجبازی کردن، سربهسر گذاشتن، یکی به دو کردن، گیر دادن و مشاجره با کودک خودداری کنید.
17) اگر میخواهید چیزی از وسائل کودک را بردارید باید از او اجازه بگیرید تا کودک احترام به مالکیت و استقلال دیگران را یاد بگیرد.
18) تقاضای انجام کار از کودک را حتیالامکان به صورت سوال مطرح کنید، برای مثال: « دوست داری در آوردن وسائل آشپزخانه به من کمک کنی؟ دلت میخواهد یک قصه شیرین برایت بگویم؟ میخواهی با همدیگر به توالت برویم؟میخواهی این صندلی را ببری توی اطاق؟ و یا .....»
19 ) بازی، زندگی کودک است. هرگاه که او را از بازی کردن منع میکنید، او را از زندگی کردن محروم میسازید.بازی بهترین موقعیت برای بروز عواطف و اجتماعی شدن کودک است.
20) با توجه به این که هوش مبتنی بر دو عامل وراثت و محیط است و آن را به قدرت انطباق و سازگاری با اوضاع و احوال جدید و قدرت یادگیری و آفرینندگی تعبیر کرده اند، به غنی کردن محیط فرهنگی بپردازید و بر عرصههای تجربه کردن کودکان بیفزایید.
دکتر رویا فصیحی
منابع
پروفسور محمد سلطان زاده،استاد دانشگاه علوپزشکی شهید بهشتی، متخصص کودکان ونوزادان
دکتر احمد به پژوه، روان پزشک کودکان
