پدر و مادران برای فرزند خود تمامی امکانات را فراهم میکنند تا فرزند دلبندشان بتواند به راحتی زندگی کند . یکی از مواردی که پدر و مادر در همان ابتدای طفولیت می بایست کنترل کنند ، حرکات ناموزون کودک است . متاسفانه کودک به دلایل های زیادی که در ادامه به آن اشاره می کنیم دچار تیک های حرکتی ، عصبی و یا صوتی می شود که این امر ممکن است در دراز مدت به یه عادت بد برای فرزندشان تبدیل شود . پس کودک خود را همه جوره تحت نظر داشته باشید تا در صورت برخورد با حرکات مشکوک بتوانید خیلی زود آنرا کنترل کنید
«تیک» یک نوع حرکت سریع، ناگهانی، تکرارشونده، ناموزون و قالبی در یک قسمت از بدن و گاهی در گلو و حلق به صورت تمیز کردن است. تیک‌ها دارای انواع متفاوتی می‌باشند. شایع‌ترین تیک‌ها به صورت حرکتی ودر سر و گردن می‌باشند، مانند پلک زدن، بالا انداختن ابرو، چشمک‌زدن، حرکات اطراف بینی و دهان و بالا انداختن شانه ها. شایع‌ترین تیک‌های صوتی ساده هم به صورت صاف کردن گلو، صدای اوهوم درآوردن و سرفه کردن می‌باشد.
تیک‌ها به طور معمول در دوران کودکی اغلب بین ۳ تا ۸ سالگی با تیک‌های ساده حرکتی شروع می‌شوند و شروع این اختلالات بعد از ۱۶ سالگی نادر است. اختلالات تیک در پسران شایع‌تر از دختران است و نسبت پسران به دختران دارای تیک ۳به یک می‌باشد. در برخی موارد کودک یا خانواده متوجه زمان دقیق شروع تیک نمی‌شوند و زمانی‌که اختلال شدت میگیرد، تازه به آن پی میبرند.
تیک ها عموما از بین می روند و هیچگونه خطر یا آسیبی برای فرد ایجاد نمی کنند ولی واقعیت این است که مشاهده تیک‌های حرکتی یا صوتی در کودکان و بخصوص تحمل آنها توسط والدین کار آسانی نیست. تعدادی از والدین کودکانشان را به دلیل این حرکات نامناسب و صداهای نابهنجار مورد تنبیه قرار می‌دهند. والدین زمانی که اطرافیان به فرزندشان خیره می‌شوند یا درخصوص این رفتارها با تعجب، تمسخر یا تحقیر برخورد میکنند، فشار زیادی را متحمل می‌شوند و احساس گناه، خجالت، ناامیدی، خشم و حقارت میکنند. متاسفانه اختلالات تیک می توانند تاثیر مهمی بر عزت نفس کودک، پذیرش اجتماعی وی، چگونگی روابط خانوادگی کودک و عملکرد تحصیلی وی بگذارند و شاید اهمیت کنترل ودرمان آنها از این جهت بیشتر است.
کودک و نوجوان مبتلا به تیک به علت بازخوردهای اطرافیان احساس ناکامی کرده، بتدریج عزت نفس وی کاهش یافته و گاه دچار افسردگی میشود. همچنین با طرد شدن وی به دلیل حرکات و صداهای نامناسب دچار عدم پذیرش اجتماعی میشود. گاه اختلالات تیک در کودکان و نوجوانان به یک مشکل خانوادگی تبدیل میشود و تمام اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از دیگر تاثیرات منفی اختلالات تیک تاثیر آن بر عملکرد تحصیلی کودک و نوجوان می‌باشد و باعث افت عملکرد وی میشود.
انواع تیک
تیک حرکتی و صوتی
تیک های عصبی به دو دسته حرکتی و صوتی تقسیم می شوند. تیک حرکتی می تواند ساده و یا پیچیده باشد که شامل حرکاتی مانند پلک زدن، تکان دادن گردن و یا شستن مکرر یک لیوان است.
انقباضات صوتی در ناحیه حنجره مانند: سرفه کردن های زیاد و صاف کردن سینه، تیک های صوتی هستند. گاهی ممکن است فرد هر دو نوع تیک صوتی و حرکتی را با هم داشته باشد.
تیک گذار و مزمن
دو نوع دیگر تیک نیز وجود دارد که به نام های گذرا و مزمن خوانده می شوند.
تیک های گذرا خیلی شایع هستند و 20 تا 25 درصد بچه ها ممکن است یک دوره تیک گذرا داشته باشند که مدت آن کمتر از یک سال است و علائم آن خود به خود برطرف می شود.
تنها 1 تا 2 درصد کودکان به تیک های مزمن مبتلا می شوند که بیش از یک سال طول می کشد. تیک های مزمن پایدار هستند و معمولاً انقباض ماهیچه در آن ها اتفاق می افتد. این تیک ها مشخصاً به صورت حمله های دوره‌ای هستند و غالباً شدت آن ها در ایام مختلف، متفاوت است.
درمان تیک های ساده و گذرا، ندیدن است. وظیفه والدین این است که با کودک کاری نداشته باشند تا تیک خود به خود برطرف شود.
در حالی که در تیک های مزمن که تیک، شدید است و معمولا باعث مشکلاتی در مدرسه و جامعه می شود، نیاز به مداخله و دارو درمانی وجود دارد.
اختلال توره
اختلال «توره» شدیدترین و شایع ترین نوع تیک است.
در این اختلال تیک صوتی و حرکتی با هم وجود دارند و حتی ممکن است چند نوع از آنها با هم دیده شوند مانند تکرار فحاشی در کودکان که این اختلال همراه تیک های مزمن نیاز به درمان دارویی دارد.
شباهت تیک مزمن و اختلال توره
احتمال ارثی بودن در تیک های مزمن و اختلال توره زیاد است، در حالی که در تیک ساده و گذرا، ارث نقشی ندارد.
تیک های مزمن و توره در اثر اضطراب و نگرانی تشدید می شوند.
علل تیک
در خصوص نقش استرس در اختلالات تیک، تحقیقات زیادی انجام شده است که اغلب آنها موید نقش استرس به عنوان عاملی برای تشدید و شعله‌ور شدن حملات تیک هستند. برای مثال هیجانات شدید حتی ناشی از خوشحالی یا یک اتفاق خوب هم می‌تواند باعث تشدید تیک در فرد مبتلا شود و یا کودکی که دوره خاموشی تیک حرکتی مزمن را سپری می‌کند به دنبال استرس ناشی از دعوای والدین به عود حملات تیک دچار میشود. به لحاظ این که رفتارهای تیکی غالبا با فشار روحی تشدید می‌شوند، می‌بایستی عناصری را که در زندگی کودکتان منشأ ناراحتی یا نگرانی او میشود (مشکلات زناشویی شما به عنوان پدر و مادر یا مشکلات مربوط به مدرسه) کنترل کنید. ممکن است سختگیری در مدرسه گاه موجب تشدید تیک کودک شده و در صورت قطع این سختگیری، اختلال موقت تیک نیز قطع شود. تخمین زده میشود ۴۰ تا ۹۰ درصد کودکان مبتلا به تیک، خصوصیات اختلال کمبود توجه یا بیش‌فعالی هم دارند. در بیش از ۲۵ درصد موارد، افراد مبتلا ابتدا اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی داشته و بعدا دچار تیک شده‌اند.
درمان تیک
از آنجایی که تیک، عملی غیرارادی است، بنابراین در وهله اول باید در آرامش برطرف شود. محیط اضطراب‌زا را از بین ببرید.
در غیراین صورت با دو روش دارویی و غیردارویی مداخله می کنیم که در بیشتر موارد از تلفیق این روش ها استفاده می شود. به طور کلی برای تیک هایی که فقط چند ماه است شروع شده اند و مشکل مهمی برای کودک ایجاد نمی کنند دارو لازم نیست ولی اگر تیک بیش از یک سال طول بکشد ممکن است درمان لازم شود. در مواردی که کودک هر دو سه ماه تیک جدیدی میگیرد که برطرف میشود و چند ماه بعد یک تیک در قسمت دیگری نشان می دهد نیز درمان دارویی لازم نیست.
بازی درمانی برای خردسالان، خانواده‌درمانی برای بچه‌هایی که به مدرسه می‌روند و روان‌درمانی برای افراد بزرگسال در رفع تیک بسیار مؤثر است.
بسیاری از مردم عادت های ارادی مانند: ناخن جویدن را با تیک اشتباه می گیرند، این عادات به منظور کاهش اضطراب هستند و به راحتی می توان جلوی آنها را گرفت، در حالی که تیک ها غیرارادی هستند و تشخیص آنها با پزشک متخصص است.
نوع درمان بر مبنای نوع تیک، زمان شروع آن و میزان تاثیر آن بر فرد مشخص می شود.
زمانی اقدام به درمان اهمیت دارد که اعتماد به نفس فرد در جامعه، تحت تاثیر تیک کم شود.
تیک در بزرگسالان بسیار نادر بوده و ممکن است ادامه تیک دوران کودکی باشد که تحت تاثیر اضطراب تشدید شده باشد.
معمولا تیک با بالا رفتن سن فروکش می کند.
بدین منظور بهتر است با مشاهده عادات، به پزشک مراجعه شود تا در صورت تایید تیک توسط متخصص درمان لازم انجام شود.با استفاده از تنش‌زدایی و حل تعارضات نیز می‌توان آرامش روانی را در کودک ایجاد کرد. این آرامش، از استرس کودک کاسته و وی کمتر به حرکات و اصوات تیک متوسل میشود. همچنین کمک به فرد برای افزایش توانایی اجتماعی وی موجب رضامندی و بالا رفتن سطح اعتماد به نفس او میشود که در تغییر رفتار وی بسیار موثر است. ارتقای اعتماد به نفس خود باعث تنیدگی کمتر در وی میشود.
پیشگیری از تیک
برای جلوگیری از ایجاد این حالت‌ها، باید مهارت‌های زندگی و اجتماعی را به کودکان آموخت.
اکثر بچه‌هایی که اعتماد به نفس ضعیفی دارند، دچار تیک می‌شوند.
بسیاری از استرس‌ها از طرف خانواده به کودکان وارد میشود.
فرزند از پدر و مادر مضطرب، ناخودآگاه تأثیر میگیرد.
سبک تربیتی خانواده، تحقیر، سرزنش و مقایسه کردن بین اعضای خانواده، منجر به فشار عصبی کودک و در نهایت بروز تیک عصبی میشود.
دکتر رویا فصیحی
منبع:
pezeshketo
